ENGELS English version >>>
DEUTSCH
German version >>>
FRANCAIS
French version >>>

pers
Opstand in Sobibor

een 35 mm filmdocumentaire van
Lily van den Bergh & Pavel Kogan


Introductie
De geschiedenis van de opstand
De film
De protagonisten
Fotogalerie
Trailer

De geschiedenis van de opstand

Op 20 januari 1942 kwamen 15 hoge Duitse SS ambtenaren bijeen, waaronder de beruchte Eichmann op de zgn. ‘Wannsee-conferentie’ bij Berlijn om de praktische details te bespreken van de ‘definitieve oplossing van het joodse vraagstuk’, de ‘Endlösung der Judenfrage’. Polen werd uitgekozen als bouwplek, omdat het ‘t verst van de westelijke wereld lag.
Nog geen drie maanden later was Sobibor aan de Pools-Russische grens ‘bedrijfsklaar’, het eerste van drie nieuwe vernietigingskampen in het bezette Polen.

De andere kampen waren: Treblinka en Belzec. Onder de codenaam: Aktion Reinhard, naar de voorzitter van de conferentie SS-er Reinhard Heydrich, werden daar tussen maart 1942 en oktober 1943 tenminste 1 miljoen 600.000 Joden vermoord, waarvan alleen in Sobibor al 250.000.

Sinds juni 1943 bestond in het kamp Sobibor een geheime Comité onder leiding van de Poolse Leon Feldhendler, waar men al maanden op een ontsnappingsplan broedde. Tot op dat moment was het alleen enkele individuen gelukt, tijdens het werk in het bos te ontsnappen; pogingen tot een vlucht op grote schaal waren al eerder mislukt.
Dit veranderde toen op 22 september een transport van circa 2000 Russische Joden uit Minsk in Sobibor arriveerden, waaronder rond 300 krijgsgevangenen, die meteen naar de gaskamers werden gevoerd. Slechts 50 - 80 militairen, die zich als timmerlieden meldden werden gespaard. Door de komst van deze soldaten en officieren van het Rode Leger, herleefde bij het geheime comité de hoop dat met de zo nodige militaire inzichten het ontsnappingsplan zou kunnen slagen. Om het kamp heen waren n.l. rijen prikkeldraad en wachttorens met mitrailleurs en om het vluchten nog moeilijker te maken lag er ook nog een mijnenveld om heen. Al op de tweede avond zocht Feldhendler contact met de toen 34 jarige Russische Rode Leger luitenant Alexander Petsjerski en lichtte hem uitvoerig in over de bewakers, de wapenkamer, de ligging van de SS-barakken en de mijnenvelden.
Drie weken later, op 14 oktober 1943, vond in het vernietigingskamp Sobibor een uitstekend georganiseerde en geslaagde opstand plaats. Van de ongeveer 600 ‘werkjoden’, die op die dag aanwezig waren, wisten zo een 150, die strikt gescheiden van de anderen in dodenkamp 3 de lijken uit de zes gaskamers moesten halen, niets van de ontvluchtings plannen; zij konden niet ontsnappen.
Anderen, die geen Pools spraken en de vijandige omgeving niet kenden, durfden niet te vluchten. Van de overigen slaagden ongeveer 300 jonge vrouwen en mannen, volgens de leider van de opstand luitenant Petjserski er in het kamp te ontvluchten. Zo een 160 daarvan bereikte de bossen, de anderen werden meteen gedood door kogels of stierven door ontploffende mijnen.
De volgende dagen werden met behulp van SS-ruiter eenheden, leger, luchtmacht, politie en boeren (in ruil voor een pak suiker) ongeveer negentig gevangenen in de omgeving gepakt en gedood of teruggebracht naar het kamp en daar meteen geëxecuteerd.
Uiteindelijk overleefden 47 gevluchte gevangenen de Duitse opsporingstroepen, de antisemitische Poolse partizanen en tenslotte de oorlog.
De opstand in Sobibor is, naast het verzet in de kampen Treblinka en Auschwitz, uniek in de geschiedenis van het Joodse verzet en de enig bekende geslaagde, massale uitbraak uit een vernietigingskamp in de Tweede Wereldoorlog.

naar top

pers

Opstand in Sobibor

Introductie
De geschiedenis van de opstand
De film
De protagonisten
Fotogalerie


De film

Voorbereiding opnames:

In 1988 na vier jaar voorbereidingstijd, filmden regisseurs Lily van den Bergh en Pavel Kogan met een Russische crew, in zes talen op vijf continenten, vier van de overlevenden van de opstand en een Nederlander, die Sobibor en andere kampen overleefd had.
Het werd de eerste film co-productie tussen Nederland en de Sovjet Unie.

Motivatie voor co-productie met Russen

Regisseur Lily van den Bergh wilde met een Russische regisseur samenwerken, niet alleen omdat de leider en held van de opstand een militair uit het Russische Rode leger was, maar ook als eerbewijs aan de vasthoudendheid van de Russen in de strijd tegen de Nazi’s.
De slag bij Stalingrad betekende immers het keerpunt ten goede in de oorlog.
Met minstens 20 miljoen doden in de 2de Wereld Oorlog konden de Russen zich, volgens haar, het beste voorstellen wat de verschrikkingen van de oorlog inhielden en wat een moed er voor nodig was om tegen zo een overweldigende overmacht een opstand te beramen en uit te voeren, zonder enige hoop op succes.

pers

Opstand in Sobibor

Introductie
De geschiedenis van de opstand
De film
De protagonisten
Fotogalerie

De protagonisten:

Luitenant Alexander Petsjerski, uit Rostov aan de Don in de toenmalige Sovjet-Unie en de uit Polen afkomstige Stanislaw Szmajzner, die na de oorlog naar Brazilië verhuisde, zijn twee van de drie initiatiefnemers van de opstand.
Eveneens uit Polen komen de andere twee in beeld gebrachte overlevenden: de New Yorkse taxi chauffeur Samuel Lerer, die bij de voorbereidingen van de opstand betrokken was en de in Australië wonende Regina Zielinski.

Daarnaast maken we kennis met de Nederlander Jules Schelvis, die naast de research voor de film, ook een standaardwerk over Sobibor heeft geschreven, waardoor er voor het eerst bij het grote publiek iets bekend werd over dit totaal onbekende vernietigingskamp. Zonder zijn grondige research zou de film niet tot stand zijn gekomen.
Jules Schelvis kwam in 1943 met een van de 19 transporten naar Sobibor en overleefde maar liefst 9 werk kampen. Hij heeft de opstand zelf niet meegemaakt, maar is in de film een soort contrapunt, het onwetende slachtoffer uit het westen, dat geen idee had wat hem te wachten stond.
Dit in tegenstelling tot de Polen en Russen, die al veel langer de Nazi terreur en onderdrukking hadden meegemaakt en in het verleden soms anti-semitische progroms hadden overleefd.

naar top

Verwerking van het verleden door activiteiten na de oorlog

Voor de twee initiatiefnemers van de opstand gaat het verzet tegen hun beulen door na de oorlog.

Petsjerski getuigde in de Soviet Unie tegen 11 Oekraienische bewakers van het kamp Sobibor, die daardoor veroordeeld konden worden.

Szmajzner nam deel aan een organisatie die jacht maakte op Nazi’s in Brazilië. Hij identificeerde de Sobibor beulen Stangl en Wagner en liet ook doorschemeren een actieve rol te hebben gespeeld bij de zogenoemde 'zelfmoord’ op Wagner. Hij was een belangrijke getuige in de Sobibor processen in Frankfort en Hagen in West-Duitsland.

Samuel Lerer herkende in Berlijn bij toeval Erich Bauer, 'de Gasmeister' van Sobibor. Hij haalde de politie er bij en liet Bauer arresteren. Deze arrestatie en veroordeling van Bauer was de eerste in een serie van rechtszaken tegen Sobibor oorlogsmisdadigers, waardoor het vernietigingskamp voor het eerst in de publieke belangstelling kwam.

Jules Schelvis getuigde in processen in het Duitse Hagen tegen Karl Frenzel, één van de beulen van Sobibor, waar hij in 1985 als officiële ‘Nebenkläger’ (mede aanklager) werd erkend. Ook is hij een van de Nederlandse mede-aanklagers in het proces tegen John “Iwan” Demjanjuk. Demjanjuk was een in Trawniki opgeleide bewaker (Wachmann), die van maart tot oktober 1943 in het vernietigingskamp Sobibor werkte. Hij staat sinds november 2009 in München terecht voor medeplichtigheid aan moord op tenminste 27 900 Nederlandse Joden in deze periode, waaronder alleen al 1269 kinderen van de kindertransporten uit Vught.
Jules Schelvis schreef diverse boeken over Sobibor; o.a. het standaardwerk ‘Vernietingskamp Sobibor’ dat ook in het Duits en Engels is vertaald.

Geen aanklacht, geen weeklacht

De film is geen aanklacht en ook geen weeklacht. Anders dan in vele eerder gemaakte documentaires, wilden we niet in de eerste plaats het leed laten zien wat deze mensen was aangedaan, slachtoffers van een monsterlijke, accuraat uitgevoerde vernietigings-industrie. We wilden vooral de durf en vastberaden moed tonen van mensen, die geen enkele hoop hadden te overleven. Maar die zich voornamen een opstand te organiseren en zo een zelfgekozen en waardige dood wilden sterven en daarbij zoveel mogelijk Nazi’s mee het graf in nemen. De geslaagde opstand bleek voor onze getuigen uiteindelijk: het behoudvan hun leven te zijn, een echt mirakel, maar betekende voor de meeste ontsnapten helaas de voorspelde dood.

Wij zien de hoofdpersonen in hun dagelijks leven. Ze hebben zich verzoend met hun lot. Als jonge man of vrouw toonden ze op het moment dat het nodig was heldenmoed. Nu na zovele jaren komen op onverwachte momenten de herinneringen aan de oppervlakte.
Wij maken mee hoe zij als individuen hebben overleefd. Zij zijn nooit opgehouden met overleven. En genieten gulzig van iedere dag die ze nog mogen leven.
En er is hoop. Hoop op gerechtigheid, hoop op geluk, zij het verlaat en hoop op rust, al is die wankel.

Trailer

 

naar top